Ο Ανδρέας Παπανδρέου από το εξωτερικό όπου είχε καταφύγει πάλευε τόσο για την πτώση του δικτατορικού καθεστώτος, όσο και για την επόμενη μέρα της «απελευθέρωσης». Με τα μέλη του ΠΑΚ επεξεργαζόταν προτάσεις και ιδέες για ένα πολιτικό φορέα που θα εκπροσωπεί το ριζοσπαστικό κομμάτι της ελληνικής κοινωνίας. Ήδη, από το Νοέμβριο του 1973 το Εθνικό Συμβούλιο του Εξωτερικού έθεσε σε κυκλοφορία σχέδιο για ευρεία συζήτηση στα πλαίσια των οργανώσεων του ΠΑΚ και φίλων του ΠΑΚ.: «Το ΠΑΚ εργάζεται για την ανάπτυξη του εθνικοαπελευθερωτικού κινήματος του Ελληνικού λαού με στόχους την ΕΘΝΙΚΗ ΑΝΕΞΑΡΤΗΣΙΑ, τη ΛΑΙΚΗ ΚΥΡΙΑΡΧΙΑ, τη ΚΟΙΝΩΝΙΚΗ ΔΙΚΑΙΟΣΥΝΗ και τη ΔΗΜΟΚΡΑΤΙΚΗ ΔΙΑΔΙΚΑΣΙΑ. Ο αγώνας του ΠΑΚ για μια ΝΕΑ ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΣΟΣΙΑΛΙΣΤΙΚΗ ΔΗΜΟΚΡΑΤΙΑ στηρίζεται στην αρχή πως η εθνική ανεξαρτησία αποτελεί προϋπόθεση για την πραγμάτωση της λαϊκής κυριαρχίας, πως η λαϊκή κυριαρχία αποτελεί προϋπόθεση για την πραγμάτωση της κοινωνικής δικαιοσύνης στα πλαίσια μιάς σοσιαλιστικής κοινωνίας, πως η κοινωνική και οικονομική ισότητα των πολιτών αποτελεί προϋπόθεση για την πραγμάτωση της πολιτικής δημοκρατίας.....»
Με την πτώση της δικτατορίας, ο Ανδρέας Παπανδρέου συγκάλεσε μια σύσκεψη του ΠΑΚ στο Βίντερτουλ της Ελβετίας. Εκεί αποφασίστηκε η ουσιαστική διάλυση του ΠΑΚ, η επιστροφή του Ανδρέα Παπανδρέου και ότι μερικοί από τους συντρόφους θα έπρεπε να προηγηθούν ώστε να προετοιμάσουν τόσο την επιστροφή του όσο και τη δημιουργία ενός σοσιαλιστικού κόμματος.
Ο Ανδρέας Παπανδρέου, λόγω των γεγονότων στην Κύπρο, επέστρεψε στις 16 Αυγούστου και αμέσως, ξεκίνησε τις διεργασίες και επαφές με εκπροσώπους αντιστασιακών οργανώσεων που είχαν την πρόθεση να λάβουν μέρους στο νέο φορέα που ετοίμαζε. Η πρόταση να αναλάβει την αρχηγία της Ενώσεως Κέντρου δεν ήταν ελκυστική για τον Ανδρέα.
Ήδη, τα στελέχη της Δημοκρατικής Άμυνας, της αντιστασιακής οργάνωσης που ιδρύθηκε στο τότε σπίτι του Κώστα Σημίτη στην οδό Δεινοκράτους στη Δεξαμενή, συζητούσαν αν θα συνεργασθούν με τον Ανδρέα Παπανδρέου. Η πρώτη ¬διάσπαση της Δ.Α. είχε επέλθει από το 1968, όταν στελέχη της όπως ο Κώστας Σημίτης, ο Σάκης Καράγιωργας, ο Μάνος Δελούκας, ο Χρήστος Ροκόφυλλος και άλλοι είχαν ταχθεί ανοικτά υπέρ της συνεργασίας με τον Ανδρέα Παπανδρέου και το ΠΑΚ. Οι περισσότεροι τάχθηκαν ¬ ψηφίζοντας ¬ υπέρ της συνεργασίας υπό όρους με τον Ανδρέα Παπανδρέου. Κι έτσι, οι Σάκης Καράγιωργας, Βασίλης Φίλιας, Γεράσιμος Νοταράς, Χρήστος Ροκόφυλλος, Νίκος Κωνσταντόπουλος και Στέλιος Νέστωρ ανέλαβαν να διαπραγματευθούν με τα στελέχη του ΠΑΚ. Τελικώς επετεύχθη συμφωνία που καταγράφηκε σ' ένα δισέλιδο «πρωτόκολλο ενοποίησης Δ.Α. - ΠΑΚ», όπου οριζόταν ότι περίπου το 25% των οργάνων του νέου κόμματος που θα προέκυπτε θα ήταν στελέχη από τη Δημοκρατική Άμυνα. Αυτή η «συμφωνία κορυφής» ήταν τρωτή, όπως θα αποδεικνυόταν όταν το μικρό ποσοστό του 13% των εκλογών του '74 που έλαβε το ΠΑΣΟΚ, απογοήτευσε πολλούς. Κάποια από στελέχη του ΠΑΚ κατηγορούσαν εκείνους που προέρχονταν από τη Δημοκρατική Άμυνας ότι θέλουν να κάνουν το κόμμα ελιτίστικο, ότι είναι στυγνοί σοσιαλδημοκράτες, και θα οδηγήσουν το κόμμα στην «Κεντροδεξιά», ενώ τα στελέχη της Δημοκρατικής Άμυνας στηλίτευαν την τάση των Πακιτών ότι θέλουν το κόμμα να είναι προσωποκεντρικό, ότι δεν θέλουν δημοκρατικές διαδικασίες, και ότι οι αντρεϊκοί θέλουν να τα ελέγξουν όλα.
Στο μεταξύ, ένας άλλος ηρωικός αγωνιστής, ο Αλέξανδρος Παναγούλης, είχε αναλάβει την επαναδραστηριοποίηση της ΕΔΗΝ, και ενώ συναντήθηκε με τον Ανδρέα Παπανδρέου σε πολύ θερμό κλίμα, τελικά οι δρόμοι τους χώρισαν. Ο Παναγούλης πίστευε ότι ο Κεντρώος χώρος ενωμένος έπρεπε να κατέβει στις εκλογές για να κρατήσει μακριά από την εξουσία τον Καραμανλή και να κατοχυρώσει τις δημοκρατικές αρχές στην νέα κυβέρνηση. Ο Ανδρέας Παπανδρέου αντίθετα δεν εμπιστευόταν απόλυτα και δίσταζε να αξιοποιήσει το παλαιό έμψυχο υλικό της Ένωσης Κέντρου. Πάντως, ένα μέρος της ΕΔΗΝ, οπως π.χ οι Γιώτας και Βερυβάκης προσχώρησαν στο ΠΑΣΟΚ.
Η στάση των «παλαιών» Παπανδρεϊκών, απέναντι στο ΠΑΣΟΚ ήταν επιφυλακτική. Ακολουθούσαν το «γιο του Γέρου» ως το μόνο κύριο αντίπαλο του Καραμανλή, αλλά τους τρόμαζαν οι αριστερές τοποθετήσεις των νεότερων στελεχών, που είχαν προέλθει από τον αγώνα κατά της δικτατορίας, στο εσωτερικό και το εξωτερικό. Πολλοί από τους παλαιούς βουλευτές και πολιτευτές της Ένωσης Κέντρου έλεγαν ότι η συνέντευξη Τύπου της 3ης Σεπτέμβρη θα ήταν η πολιτική αυτοχειρία του Ανδρέα Παπανδρέου. Τις προηγούμενες ημέρες τον πίεσαν να εγκαταλείψει τα πειράματα και να ανασυστήσει την Ένωση Κέντρου καθώς τον αναγνώριζαν ως φυσικό πολιτικό κληρονόμο του Γέρου της Δημοκρατίας. Η συνάντηση του Ανδρέα με τον Γιάννη Ζίγδη στις 31 Αυγούστου δημιούργησε φήμες για συνεργασία μεταξύ τους.
Συνεχείς συσκέψεις διεξάγονταν στο Καστρί όπου ο Παπανδρέου με τους Κώστα Σημίτη, Βάσω Παπανδρέου, Κώστα Λαλιώτη και ΄Ακη Τσοχατζόπουλο προσπαθούσαν να συντάξουν τη διακήρυξη της 3ης Σεπτέμβρη. Συζητούσαν για την οργάνωση του κόμματος, το έμβλημά του, την ταυτότητά του. Συζητήθηκαν διάφορες ονομασίες με επικρατέστερη το «Πανελλήνιο Σοσιαλιστικό Κίνημα».
Στις 3 Σεπτεμβρίου 1974, μετά από ολονύχτιες διαβουλεύσεις ο Aνδρέας Παπανδρέου ιδρύει το ΠAΣΟK διαβάζοντας την ομώνυμη διακήρυξη στον ημιώροφο του ξενοδοχείου Κινγκ Πάλλας . Η τελική διαμόρφωση της Διακήρυξης έγινε ακριβώς την παραμονή της ανακοίνωσής της, με ευθύνη των Γιάννη Ζαφειρόπουλου, Μανόλη Παπαθανασόπουλου και Δαμιανού Βασιλειάδη, ενώ τη δακτυλογράφηση έκανε η Αγγέλα Κοκκόλα.
"Το Πανελλήνιο Σοσιαλιστικό Κίνημα είναι πολιτικό Κίνημα που αγωνίζεται για τους ακόλουθους στόχους: ΕΘΝΙΚΗ ΑΝΕΞΑΡΤΗΣΙΑ - ΛΑΪΚΗ ΚΥΡΙΑΡΧΙΑ -ΚΟΙΝΩΝΙΚΗ ΑΠΕΛΕΥΘΕΡΩΣΗ- ΔΗΜΟΚΡΑΤΙΚΗ ΔΙΑΔΙΚΑΣΙΑ
Το Πανελλήνιο Σοσιαλιστικό Κίνημα καλεί τον Ελληνικό Λαό να οργανωθεί στις τάξεις του, σε οργανώσεις βάσεις, να συμμετάσχει άμεσα στην παραπέρα διαμόρφωση του προγράμματός του, στη λήψη όλων των αποφάσεων και στην ανάδειξη των στελεχών του σε όλα τα επίπεδα. Έτσι θα συνεχίσουμε με νέα ένταση και αποφασιστικότητα τον αγώνα για μια ανεξάρτητη, σοσιαλιστική και δημοκρατική Ελλάδα."
Ο Ανδρέας πήγε στο ξενοδοχείο Κινγκ Πάλας της Πλατείας Συντάγματος δύο ώρες νωρίτερα και εγκαταστάθηκε σε ένα δωμάτιο στον ημιώροφο. Είχε μεγάλη αγωνία για την προσέλευση και κάθε τόσο ρωτούσε τον Θανάση Τσούρα, αν ήλθαν όλοι. Για τον Παπανδρέου καθοριστικής σημασίας ήταν η συμμετοχή του Γιάννη Αλευρά. Ο Αλευράς όμως, που προσπαθούσε να τον πείσει να μην προχωρήσει στο νέο κόμμα, με το επιχείρημα ότι «δεν είναι καιρός για πειράματα», ενώ ήταν ιδιαίτερα επιφυλακτικός προς τα άτομα που είχαν σπεύσει να το στελεχώσουν ότι «δεν είχαν καν δικαίωμα ψήφου», τελικά δεν πήγε στη συνέντευξη τύπου.
Η αλήθεια είναι οι νεολαίοι είχαν δει με πολύ ενθουσιαμό την κίνηση του Ανδρέα και μια ομάδα φοιτητών συνεδρίαζε στην καφετέρια Σόνια, το στέκι του ιστορικού φοιτητικού συλλόγου Παναρμόνια, για να αποφασίσουν αν θα ακολουθήσουν τον Παπανδρέου. Ανάμεσα τους ήταν οι Κώστας Λαλιώτης, Στέφανος Τζουμάκας, Πέτρος Ευθυμίου, Γιώργος Βερνίκος, Γιάννης Τζώρτζης, Δημήτρης Τζουβάνος, Μηνάς Σταυρακάκης, Μένη Μαλλιώρη, Στέφανος Μανίκας κ.ά.
Τα στελέχη του ΠΑΚ εξωτερικού, τα οποία παρευρίσκονταν στη συνέντευξη, πίστευαν ότι θα δημιουργηθεί ένας κοινοβουλευτικός «πολιτικός οργανισμός», αλλά η οργάνωση του ΠΑΚ θα παραμείνει στα μετόπισθεν για να εγγυάται την ιδεολογική καθαρότητα. Ήταν όλοι ριζοσπάστες, με μαρξιστική κουλτούρα οι περισσότεροι, και ακολουθούσαν κανόνες συνωμοτικής συμπεριφοράς, για πολλούς από αυτούς ακόμα και σήμερα το ΠΑΚ δεν έχει διαλυθεί.
Το γεγονός είναι ότι αρχικά η συνύπαρξη των ανθρώπων του ΠΑΚ, των φοιτητών και των παλαιών κεντρώων δεν ήταν εύκολη και στο Καστρί εκτυλίσσονταν διάφορες σκηνές, με τους φοιτητές και όσους είχαν έλθει από το εξωτερικό να αποκαλούν τον Ανδρέα Παπανδρέου με το όνομά του ή «σύντροφε» και οι παλαιοί κεντρώοι «κύριε υπουργέ».
Το ΠΑΣΟΚ με τον Ανδρέα Παπανδρέου αδιαφιλονίκητο ηγέτη κατάφερε να συγκεράσει όλες τις απόψεις και να παγιωθεί στην συνείδηση του ελληνικού λαού, ως το κόμμα που αναδείκνυε τα όνειρα, τους στόχους και την κοινωνική δυναμική του.
Ο Ανδρέας Παπανδρέου με το ιδιαίτερο ταλέντο επικοινωνίας του, συγκέντρωσε δυνάμεις για την κατάκτηση της εξουσίας, βασισμένος σε μια ακραία αντιδεξιά και αντι-ιμπεριαλιστική ρητορική, αποδεχόμενος το σύνολο των «λαϊκών» αιτημάτων. Πάνω σ' αυτήν τη βάση διαμορφώθηκε ο χώρος της Kεντροαριστεράς, ένας χώρος που πολύ αγαπήθηκε, αλλά δεν έγινε κατορθωτό να καλυφθεί από την «κομμουνιστική» Αριστερά. Ο Ανδρέας Παπανδρέου απευθύνθηκε στον «κόσμο τη Αριστεράς» που είχε όνειρα και οράματα, που αγωνίσθηκε χωρίς ιδιοτέλεια, θυσιάστηκε, καταδιώχθηκε και βασανίστηκε για τις ιδέες του, υπέστη εξευτελισμούς και ταπεινώσεις και επί δεκαετίες έζησε στο «περιθώριο». Ο Ανδρέας Παπανδρέου ενδιαφέρθηκε για αυτόν τον «κόσμο της Αριστεράς» και τελικά, τον κέρδισε, επειδή ακριβώς, του έδωσε δυνατότητα να δικαιωθεί ιστορικά και να διεκδικήσει την εξουσία, δημιουργώντας την μεγάλη Δημοκρατική Παράταξη, φέρνοντας την Αλλαγή στον τόπο και τον Λαό, πραγματικά, στην Εξουσία.
Σήμερα, 38 χρόνια μετά, το ΠΑΣΟΚ έχει ανοιχτές πληγές από την αντιπαράθεση του με τα συμφέροντα, από τα σκληρά μέτρα που αναγκάστηκε να πάρει ως κυβέρνηση, για την αντιμετώπιση της κρίσης, από την διαρροή στελεχών και μελών…. Όμως, το ΠΑΣΟΚ βασισμένος σε ιδέες για μια δίκαιη κοινωνία και μια καλύτερη Ελλάδα, δεν μπορεί παρά να ανασυντάξει τις δυνάμεις του, αντλώντας από το παρελθόν και με το βλέμμα στο μέλλον. Γιατί το ΠΑΣΟΚ είναι το μέλλον της δημοκρατικής παράταξης…. μιας υπερήφανης και ανεξάρτητης Ελλάδας, με δικαιοσύνη, ισοπολιτεία και ΕΝΕΡΓΟΥΣ ΠΟΛΙΤΕΣ….
Σχόλια
Δημοσίευση σχολίου