Τα αρχεία του Φόρεϊν Όφις για τις
κρίσιμες χρονιές 1967-68 παρουσιάζουν μεγάλο ενδιαφέρον, αλλά όχι και μεγάλες
εκπλήξεις.
Οι Βρετανοί αντίθετα από τους Αμερικανούς -δεν είχαν την παραμικρή
υπόνοια ότι ο Παπαδόπουλος και οι Συνταγματάρχες ετοίμαζαν πραξικόπημα. Η πρώτη
αντίδραση των Βρετανών ήταν να μάθουν ποιοι είναι οι πραξικοπηματίες και ποια
θα ήταν η στάση του Κωνσταντίνου.
Ο ταγματάρχης Αρναούτης ήταν υπό κράτηση και
ο πολιτικός του σύμβουλος Μπίτσιος, ήταν άφαντος. Ο Ιππόδρομος του Φαλήρου ήταν
γεμάτος πολιτικούς κρατούμενους, που μεταφέρθηκαν σταδιακά στην Γιάρο ή την
Λέρο.
Ο Ανδρέας Παπανδρέου θα απασχολούσε τους Βρετανούς, ιδιαίτερα μετά την
αποφυλάκισή του. Πώς έπρεπε να αντιμετωπίσουν το ενδεχόμενο αν πήγαινε στην
Βρετανία και ζητούσε πολιτικό άσυλο; Έφθασαν μάλιστα μέχρι του σημείου να ρωτήσουν
τον πρόεδρο Λίντον Τζόνσον αν τον ήθελε, αλλά εκείνος αρνήθηκε λέγοντας: «Ευχαριστώ,
όχι. Έχω ήδη αρκετούς διανοούμενους».
Ακολούθησαν αλλεπάλληλες συναντήσεις
με τον Κωνσταντίνο και με στελέχη της χούντας και τον Παπαδόπουλο και όλοι τούς
διαβεβαίωσαν ότι σκοπός τους είναι η αποτροπή του «Κομμουνιστικού Κινδύνου»
και πως μετά θα αποσύρονταν, αφού προηγουμένως θα απέκλειαν τα «επικίνδυνα
στοιχεία».
Λίγο αργότερα το Φόρεϊν Όφις, ύστερα από αρκετές συναντήσεις με
την ηγεσία και ιδίως με τον υπουργό Εξωτερικών Παναγιώτη Πιπινέλη, κατέληξε στο
συμπέρασμα ότι έχουν εδραιωθεί και δεν έχουν την παραμικρή διάθεση να
μετακινηθούν. Αλλά η κυβέρνηση του Χάρολντ Ουίλσον αντιμετώπιζε εσωτερική
αντιπολίτευση από τους αριστερούς του Εργατικού Κόμματος και φίλους της Ελλάδας,
όπως τον Μάικλ Φουτ και τον Τόνι Μπεν, καθώς και από τον κόσμο της τέχνης και
κυρίως από τους γνωστούς αριστερούς ηθοποιούς που ήσαν και φίλοι της Μελίνας
Μερκούρη, την οποία λάτρευαν στην Βρετανία.[1]
Από την άλλη μεριά, οι Βρετανοί δεν ήθελαν να
χάσουν την παραγγελία για τις φρεγάτες και οι βιομηχανίες πίεζαν. Τελικά, στο
δίλημμα για την αναγνώριση ή μη αναγνώριση του καθεστώτος, η βρετανική
κυβέρνηση κατέληξε στο συμπέρασμα ότι ήταν αναγκασμένη να κάνει την αναγνώριση,
αφού de facto το νέος καθεστώς είχε τον απόλυτο έλεγχο στην χώρα, είτε αυτό
άρεσε στην βρετανική κυβέρνηση είτε όχι.
Μια άλλη ιδέα των Βρετανών ήταν η
άσκηση πιέσεων από τους Αμερικανούς και τους Αγγλοσάξονες (Βρετανούς -
Γερμανούς) με τη βοήθεια της Ιταλίας μέσω του γενικού γραμματέα του ΝΑΤΟ
Μπρόζιο, ο οποίος όμως ήταν επιφυλακτικός για τις δυνατότητες επιτυχίας.
Εκείνο, όμως, που τελικά ανέτρεψε μέσα σε μία νύχτα τα σχέδια των Βρετανών,
ήταν η εισβολή των Σοβιετικών και των στρατευμάτων του Συμφώνου της Βαρσοβίας
στην Τσεχοσλοβακία. Από τη στιγμή εκείνη
η Ελλάδα των συνταγματαρχών ήταν ένα χρήσιμο «πιόνι» στην Συμμαχία, αφού ο
Πιπενέλης μιλούσε στους Άγγλους για την ανάγκη προετοιμασίας του ΝΑΤΟ να
παρέμβει σε περίπτωση που η Σοβιετική Ένωση θα επιχειρούσε κάτι παρόμοιο σε
κάποια άλλη χώρα, ιδίως στα Βαλκάνια, όπως λ.χ. Ρουμανία και κυρίως την
Γιουγκοσλαβία του Τίτο. Όσο για τον Κωνσταντίνο, το Φόρεϊν Όφις ύστερα από
συναντήσεις του πρέσβη τους στην Αθήνα, παρατηρούσε ότι τελεί «υπό
εξαναγκασμόν». [2]
Πολύ ενδιαφέρον είναι το χαρακτηρισμένο
εξαιρετικά επείγον τηλεγράφημα της 21ης Απριλίου 1967 «Ο σταθμός των Ενόπλων Δυνάμεων (ΥΕΝΕΔ)
μετέδωσε διάταγμα, που υποτίθεται (επαναλαμβάνω υποτίθεται) ότι έχει υπογραφεί
από τον βασιλέα, τον πρωθυπουργό (Κόλλια) και μέλη του Υπουργικού Συμβουλίου,
το οποίο αναστέλλει 11 άρθρα του Συντάγματος, λόγω του κινδύνου για την
εσωτερική ασφάλεια της χώρας, από τους «εσωτερικούς της εχθρούς». Το Εθνικό
Ίδρυμα Ραδιοφωνίας δεν λειτουργεί και όλες οι αναγγελίες γίνονται από τον
σταθμό των Ενόπλων Δυνάμεων».
Ακολούθησε εκτενέστερη έκθεση που
επαναλάμβανε τα προηγούμενα επείγοντα σήματα, αλλά έδινε και μια πληρέστερη
εικόνα, με τον χαρακτηρισμό του κατεπείγοντος: «Με στρατιωτικό πραξικόπημα
κατελήφθη η εξουσία, σήμερα, στην Ελλάδα, στη 1.00 μετά τα μεσάνυχτα. Ισχυρές
μονάδες στρατού, με άρματα μάχης και θωρακισμένα οχήματα μεταφοράς προσωπικού,
περικύκλωσαν τα ανάκτορα Αθηνών, τα υπουργεία, τον ΟΤΕ και άλλα στρατηγικά
σημεία της πρωτεύουσας. Ο πρωθυπουργός Παναγιώτης Κανελλόπουλος συνελήφθη από
στρατιωτικό άγημα υπό τις διαταγές λοχαγού και βίαια σύρθηκε σ' ένα αυτοκίνητο.
Του είπαν ότι συλλαμβάνεται «για την προσωπική του προστασία», όπως αφηγήθηκε η
σύζυγός του. Άλλες προσωπικότητες και υπουργοί καίριων υπουργείων έχουν
συλληφθεί, τόσο από τη Δεξιά όσο και από την Αριστερά. Οι δρόμοι της Αθήνας
είναι μπλοκαρισμένοι, το αεροδρόμιο Αθηνών έχει καταληφθεί από τον Στρατό και
οι πτήσεις έχουν ανασταλεί. Ο ραδιοσταθμός των Ενόπλων Δυνάμεων μετέδωσε ότι η
κυκλοφορία των πολιτών έχει απαγορευτεί και ότι η λειτουργία των σχολείων και
του Πανεπιστημίου έχουν ανασταλεί. Το Χρηματιστήριο είναι κλειστό και
απαγορεύεται στους πολίτες να αποσύρουν τις καταθέσεις τους από τις τράπεζες.
Επίσης, ο ραδιοσταθμός
προειδοποίησε ότι απαγορεύεται αυστηρά η συσσώρευση τροφίμων. Αλλά ο ραδιοσταθμός
δεν αποκάλυψε την ταυτότητα του αρχηγού του πραξικοπήματος.»
Τo πρώτο τηλεγράφημα του Φόρεϊν Όφις αναφέρει πηγές του
αμερικανικού Στέιτ Ντιπάρτμεντ, που καθώς φαίνεται είχε καλύτερες διασυνδέσεις
στην ερημωμένη Αθήνα, όπου οι πολιτικοί παράγοντες ήταν όλοι υπό περιορισμό.
Το
πραξικόπημα, αναφέρει το τηλεγράφημα του Βρετανού πρέσβη στην Ουάσιγκτον, έγινε
χωρίς γνώση ή έγκριση του βασιλιά ή του αρχηγού ΓΕΕΘΑ, αλλά και οι δύο
αναγκάστηκαν να συμπορευτούν με τους πραξικοπηματίες. "Το Στέιτ Ντιπάρτμεντ
συνιστά ανεπίσημες διαβουλεύσεις μεταξύ των μελών του ΝΑΤΟ, για να αποφασιστεί
μια κοινή πολιτική απέναντι στο νέο καθεστώς των Αθηνών".
 |
| εξιτήριο του Ανδρέα Παπανδρέου μετά την αμνηστία 23/12/67 |
Η πρώτη ματιά στο
παρασκήνιο της ορκωμοσίας της πρώτης κυβέρνησης της χούντας βγήκε από τη
συνάντηση που είχε ο Κωνσταντίνος με τον Αμερικανό πρέσβη το βράδυ της 21ης
Απριλίου. Στο απόρρητο τηλεγράφημα περιγράφονται οι κινήσεις του Κωνσταντίνου
την ημέρα του πραξικοπήματος: Ο βασιλιάς προειδοποιήθηκε από τον Αρναούτη
τηλεφωνικά λίγο προτού τον συλλάβουν. Λίγο μετά το τηλεφώνημα δύο
πραξικοπηματίες συνταγματάρχες παρουσιάσθηκαν στ' ανάκτορα του Τατοΐου και
απαίτησαν την υπογραφή του Κωνσταντίνου στο Βασιλικό Διάταγμα το οποίο είχε ήδη
μεταδοθεί από τον ραδιοσταθμό της ΥΕΝΕΔ, και το οποίο ανέστειλε επ' αόριστον 11
άρθρα του Συντάγματος. Ο Κωνσταντίνος αρνήθηκε, αλλά οι πιέσεις συνεχίστηκαν
και στο τέλος οι συνταγματάρχες ισχυρίσθηκαν ότι το κίνημα είναι υπό την ηγεσία
του στρατηγού Σπαντιδάκη, άρα είναι «σοβαρό» και απόλυτα «αξιοπρεπές». Τότε ο
Κωνσταντίνος απαίτησε να δει τον Σπαντιδάκη. Όταν του τον παρουσίασαν, ο
Κωνσταντίνος του τα "έψαλλε" άγρια, αλλά ο στρατηγός του είπε ότι οι
συνταγματάρχες τον είχαν φέρει ενώπιον τετελεσμένου γεγονότος και τότε σκέφθηκε
να "ακολουθήσει την κατεύθυνση της θύελλας". Ο Κωνσταντίνος,
προσθέτει το τηλεγράφημα, δεν επείσθη. Αργότερα επισκέφθηκε το Πεντάγωνο, όπου
επικρατούσε απόλυτο χάος: Λοχαγοί, υπολοχαγοί και ταγματάρχες, οπλισμένοι με
οπλοπολυβόλα είχαν ακινητοποιήσει στρατηγούς και τους έδιναν διαταγές, όπως
εμπιστεύθηκε στον Αμερικανό πρέσβη ο Κωνσταντίνος, παρόλο ότι δεν ήταν καθόλου
σίγουρος ότι δεν θα τον σκότωναν μπήκε μέσα και τους έκανε τη "ζωή δύσκολη".
Ζήτησε την απελευθέρωση του Αρναούτη και την πέτυχε, όπως και την απελευθέρωση
του Μπίτσιου του πολιτικού του συμβούλου. Αλλά οι συνταγματάρχες, αφού
ικανοποίησαν τα αιτήματά του αυτά επέμεναν τώρα να τεθεί επικεφαλής της νέας
κυβέρνησης και μάλιστα η πίεση συνεχίστηκε και με επίδειξη ισχύος από μέρους
τους. Τελικά υποχώρησε και η ορκωμοσία της κυβέρνησης έγινε στα ανάκτορα Αθηνών
που ήσαν περικυκλωμένα από άρματα μάχης. Η μοναδική παραχώρηση των
συνταγματαρχών ήταν να τεθεί επικεφαλής της κυβέρνησης μη στρατιωτικός. «Ακολούθησε
η ορκωμοσία της κυβέρνησης Κόλλια και τότε, απόλυτα εξουθενωμένο, τον έστειλαν
με ισχυρή φρουρά από αξιωματικούς πίσω στο Τατόι». Έτσι αφηγήθηκε τα
γεγονότα ο Αμερικανός πρέσβης στον Βρετανό συνάδελφό του.
Από την επομένη κιόλας, μετά τη
λήξη της απαγόρευσης κυκλοφορίας, η κίνηση άρχισε δειλά να ξανάρχεται στους
δρόμους. Μερικά τηλέφωνα άρχισαν να λειτουργούν, ο κόσμος βγήκε έξω να ψωνίσει.
Οι σποραδικοί πυροβολισμοί της προηγούμενης νύχτας (για να κρατήσουν τον κόσμο
μέσα στα σπίτια του) είχαν σταματήσει. Παρ' όλο ότι άρματα μάχης ήσαν ακόμη έξω
από υπουργεία, τον ΟΤΕ και άλλα δημόσια κτίρια, η ζωή ξαναγύρναγε στον κανονικό
της ρυθμό πολύ γρήγορα. Καταστήματα, εργοστάσια και τράπεζες άνοιξαν και
πάλι, αλλά η απογείωση αεροσκαφών ήταν ακόμη απαγορευμένη.
Στο μεταξύ, ο νέος πρωθυπουργός
Κόλλιας, γνωστός ως εισαγγελέας Αρείου Πάγου, δεξιός και εχθρικά διακείμενος
προς την Ένωση Κέντρου και τους Παπανδρέου, άρχισε να διακηρύσσει το πιστεύω
της «Εθνικής» κυβέρνησης, το οποίο περιείχε και κάποια νασερικά ή
εθνικοσοσιαλιστικά στοιχεία, για «δίκαιη ανακατανομή του εθνικού εισοδήματος
και κοινωνική δικαιοσύνη». Όλα τα υπόλοιπα απ' το λόγο του Κόλλια ήταν
γνωστά κλισέ της Δεξιάς, αλλά αυτά τα δύο ξεχώριζαν. Αργότερα κυκλοφόρησε η
πληροφορία ότι αυτές ήταν ιδέες του «Γιώργη του Νάσερ», που δεν ήταν άλλος από
τον συνταγματάρχη Πυροβολικού Γ. Παπαδόπουλο που είχε ανακαλύψει «σαμποτάζ» των
«κομμουνιστών» πριν από λίγα χρόνια στον Έβρο.
[1] Η Μελίνα Μερκούρη, στις 21 Απριλίου 1968 είχε
μιλήσει στην μεγάλη συγκέντρωση στην Τραφάλγκαρ Σκουέρ και είχε γίνει στην
Βρετανία το σύμβολο της κίνησης για την αποκατάσταση της Δημοκρατίας στην
Ελλάδα.
[2] F.O
ΕΜΠΙΣΤΕΥΤΙΚΟ 21/4/1967: Ύστερα από επαφή του με τον βασιλέα, το Στέιτ
Ντιπάρτμεντ είναι τώρα βέβαιο ότι είναι στενοχωρημένος με την κατάσταση και ότι
στην πραγματικότητα βρίσκεται υπό εξαναγκασμόν.
Τηλεφωνική
επικοινωνία 21 Απριλίου Από Αθήνα προς
Φόρεϊν Όφις : Η Αθήνα είναι εντελώς σιωπηλή. Ολόκληρη η εσωτερική επικοινωνία
έχει παραλύσει. Υπογραφή σερ Ραλφ Μάρεϊ, πρέσβης.
Απόσπασμα από τον Α τόμο της πολιτικής βιογραφίας "Ανδρέας Γ. Παπανδρέου 1919-1996", Κατερίνα Βαρελά Ελληνικα Γραμματα, Αθηνα 2001
Σχόλια
Δημοσίευση σχολίου