Εθνικό Σύστημα Υγείας : η δικαίωση μέσα από την κρίση

Μέσα στην δίνη της υγειονομικής κρίσης πολλές φορές αναφέρθηκε η δυναμική του Εθνικού Συστήματος Υγείας, το οποίο παρόλη την πίεση και τις περικοπές που δέχθηκε μέσα στη δεκαετία της οικονομικής κρίσης και των μνημονίων, δείχνει να αντέχει και να πετυχαίνει όσα χώρες πολύ πιο εύρωστες δεν μπορούν.

Το ΕΣΥ, πέρα από την όποια κριτική για παθογένειες που είχε δεχθεί κατά καιρούς, απέδειξε ότι τόσο το στελεχιακό δυναμικό, όσο και οι υποδομές του, παρά την συρρίκνωση που δέχθηκαν από τις μνημονιακές πολιτικές, είναι ικανό να αντιμετωπίσει σοβαρότατες κρίσεις.

Προσπάθειες για τη δημιουργία ενός εθνικού φορέα υγείας είχαν αρχίσει από την κυβέρνηση Ελευθερίου Βενιζέλου την περίοδο 1928-1933, έπειτα από έκθεση του Διεθνούς Οργανισμού Υγείας που είχε χαρακτηρίσει την Ελλάδα ως «επικίνδυνη χώρα από πλευράς υγιεινής». Ήταν μια εποχή όπου στη χώρα το μεγάλο μέρος του λαού δεν διέθετε τα απαραίτητα για επιβίωση. Είχε τότε προταθεί από τους διεθνείς οργανισμούς να δημιουργηθεί ένα στοιχειώδες σύστημα παροχής υπηρεσιών υγείας με κύριο άξονα την υγιεινή-προληπτική ιατρική και κινητήρια δύναμη τα Κέντρα Υγείας. Η οικονομική δυσπραγία της εποχής, σε συνδυασμό με την εχθρότητα των ιατρικών συλλόγων και των πανεπιστημιακών, οδήγησε την υπόθεση σε ναυάγιο. Η κυβέρνηση Βενιζέλου κατάφερε μόνο να ιδρύσει την Υγειονομική Σχολή και μια Σχολή Νοσοκόμων.

Ένας από τους κύριους εκφραστές της Δημοκρατικής Παράταξης, ο Γεώργιος Παπανδρέου, ήδη απο το 1949 ως ιδρυτής και αρχηγός του Δημοκρατικού Σοσιαλιστικού Kόμματος έθετε ως αρχές της πολιτικής του δράσης την ιδεολογία του δημοκρατικού σοσιαλισμού και του πολιτικού φιλελευθερισμού, τη δημιουργία κράτους δικαίου, την κοινωνική πολιτική και την κατοχύρωση των δικαιωμάτων των εργαζομένων. Αργότερα, στις 27 Σεπτεμβρίου 1962, το καταστατικό της Ένωσης Κέντρου όριζε ότι είναι «κόμμα εθνικόν και επιδιώκει την πραγματοποίησιν της πολιτικής, οικονομικής και κοινωνικής Δημοκρατίας», καθώς πάγια θέση του Γεωργίου Παπαβδρέου ήταν ότι: «Όσο υπάρχουν άνθρωποι που στερούνται άρτου, στέγης και ιατρού ουδείς δικαιούται να είναι πλούσιος”.

Πάντως, έως τη δεκαετία του '70 η Ελλάδα έμεινε πολύ πίσω στην ανάπτυξη θεσμών υγείας σε σχέση με την υπόλοιπη Ευρώπη. Ενώ η Ευρώπη σταδιακά προχώρησε σε ανάπτυξη νοσοκομειακών κλινών, η Ελλάδα παρέμεινε στο έλεος των κλινικαρχών και των ιδιωτικών κλινικών μέχρι το 1981, ιδιαίτερα την περίοδο 1975-1983 με έξοδα του ελληνικού Δημοσίου υπήρξε μεγάλη μετακίνηση Ελλήνων ασθενών για νοσηλεία στο εξωτερικό.

Μια προσπάθεια οργάνωσης των υπηρεσιών υγείας έγινε στο τέλος της δεκαετίας του 1970 από τον  Σπύρο Δοξιάδη, που ήταν υπουργός Υγείας της τότε κυβέρνησης Νέας Δημοκρατίας. Ο Δοξιάδης, με βάση διεθνείς πρακτικές και μοντέλο το βρετανικό σύστημα, έδινε έμφαση στην Πρωτοβάθμια Φροντίδα Υγείας και προσπάθησε για τη δημιουργία Εθνικού Συστήματος Υγείας, αλλά το νομοσχέδιο του δεν προχώρησε, αφού όπως έγραψε σχετικά ο Παρασκευάς Αυγερινός : «Στον τομέα της πρωτοβάθμιας περίθαλψης είναι τα πολλά λεφτά και δεν θα άφηναν τα συμφέροντα να μείνει στην ευθύνη του Δημοσίου»

Με την άνοδο του Ανδρέα Παπανδρεου και του ΠΑΣΟΚ στην εξουσία ως προτεραιότητα τέθηκε η υλοποίηση της προεκλογικής δέσμευσης για την δημιουργία ενός Εθνικού Συστήματος Υγείας. Η χώρα εκείνη την εποχή διέθετε μεγάλα νοσοκομεία στις αστικές περιοχές, αλλά η περιφέρεια αντιμετώπιζε πολλές ελλείψεις. Έτσι,  το ΠΑΣΟΚ έδωσε άμεση προτεραιότητα στην μεταρρύθμιση και αναβάθμιση της Δημόσιας Υγείας. Δημιούργησε το Εθνικό Σύστημα Υγείας με στόχο να προσφέρει άμεση εξυπηρέτηση και υψηλού επιπέδου υπηρεσίες υγείας και περίθαλψης σε κάθε πολίτη, σε κάθε γωνιά της χώρας.

Αιχμή του συστήματος ήταν η δημιουργία Κέντρων Υγείας, περιφερειακών και νομαρχιακών Νοσοκομείων στην «ξεχασμένη» Ελλάδα. Το όραμα του Ανδρέα Παπανδρέου για την αλλαγή στο τομέα της Υγείας και τη γενικότερη κοινωνική πολιτική συναντάται ήδη από τη διακήρυξη της 3ης Σεπτέμβρη:

«…….Για να καταργηθούν τα προνόμια των ολίγων στην ιατρική, νοσοκομειακή και φαρμακευτική περίθαλψη. Για να προστατευθούν η μητέρα, το παιδί, τα γηρατειά….

Την κοινωνικοποίηση της υγείας που συνεπάγεται την δωρεάν ιατρική, φαρμακευτική και νοσοκομειακή περίθαλψη, την προληπτική υγιεινή για όλους τους Έλληνες, την κατάργηση των ιδιωτικών κλινικών και όλων των προνομίων στην παροχή ιατρικών και νοσοκομειακών υπηρεσιών. Ένα σύστημα κοινωνικής ασφάλισης για υγεία, ατυχήματα, γηρατειά και ανεργία που να επεκταθεί σε όλους τους Έλληνες....»

Στην εισηγητική Έκθεση του νομοσχεδίου, διευκρινίζεται ως στόχος του «η αποεμπορευματοποίηση του αγαθού υγεία.

Ένα σημαντικό πολιτικό μήνυμα που ήθελε να περάσει ο Ανδρέας Παπανδρέου ήταν η έννοια του «κοινωνικού μισθού», που σημαίνει ότι ο πολίτης απολαμβάνει ένα ευρύ φάσμα κοινωνικών παροχών και υπηρεσιών, οι οποίες που προσδίδουν ένα επιπλέον «κοινωνικό εισόδημα».

Με τον Ν. 1397/1983, με τον οποίο ιδρύθηκε το Εθνικό Σύστημα Υγείας (ΕΣΥ) ορίζονται οι ακόλουθες βασικές αρχές του ΕΣΥ:

Η ευθύνη για την παροχή υπηρεσιών υγείας στους πολίτες ανήκει στο Κράτος.

Η παροχή αυτών των υπηρεσιών υγείας αφορά στο σύνολο των πολιτών.

Η παροχή τους γίνεται ισότιμα σε κάθε πολίτη, ανεξάρτητα από την οικονομική, την κοινωνική και την επαγγελματική του κατάσταση.

Οι υπηρεσίες υγείας παρέχονται μέσα από ενιαίο και αποκεντρωμένο σύστημα υγείας.

Η τελευταία από τις παραπάνω αρχές αναπτύσσεται στη συνέχεια του νόμου, με τη διαίρεση της χώρας σε Υγειονομικές Περιφέρειες και τη συμμετοχή της κοινότητας στη λήψη των αποφάσεων, με τη σύσταση και λειτουργία των Περιφερειακών Συμβουλίων Υγείας (ΠΕΣΥ) και την εκχώρηση γνωμοδοτικών αρμοδιοτήτων στα Νομαρχιακά Συμβούλια. Η Υγειονομική Περιφέρεια προβλεπόταν να αποτελεί τη βάση για την ανάπτυξη των υπηρεσιών υγείας με τα περιφερειακά ιατρεία, τα κέντρα υγείας και τα νοσοκομεία (περιφερειακά και νομαρχιακά).

Πιο συγκεκριμένα, στο άρθρο 2 προβλεπόταν η έκδοση Προεδρικού Διατάγματος, με πρόταση του Υπουργού Υγείας και Πρόνοιας, μετά από γνώμη του Κεντρικού Συμβουλίου Υγείας (ΚΕΣΥ), στο οποίο θα οριζόταν ο αριθμός των Υγειονομικών Περιφερειών, τα όρια και η έδρα τους. Στα άρθρα 3 του εν λόγω νόμου προβλεπόταν ότι σε κάθε έδρα Υγειονομικής Περιφέρειας ιδρύεται ΠΕΣΥ, ως όργανο διοίκησής της, με αρμοδιότητες (α) γνωμοδοτικές σε θέματα προγραμματισμού, (β) εποπτείας και ελέγχου του συστήματος παροχής υπηρεσιών υγείας στην περιφέρεια και (γ) παρακολούθησης της λειτουργικής απόδοσης του συστήματος σε περιφερειακό επίπεδο, καθώς και της εφαρμογής προγραμμάτων υγείας, σύμφωνα με τον εθνικό προγραμματισμό και το γενικό συντονισμό του ΚΕΣΥ, ενώ στο άρθρο 4 περιγραφόταν η συγκρότηση, η λειτουργία, τα όργανα και η εκπροσώπηση των ΠΕΣΥ.

Παρά τον αποκεντρωτικό χαρακτήρα του θεσμού του ΕΣΥ, όπως περιγράφηκε για πρώτη φορά στον ιδρυτικό νόμο 1397/1983 και ενώ εκδόθηκε το ΠΔ 31/1986  επί υπουργίας του Γ. Γεννηματά, σύμφωνα με το οποίο η χώρα διαιρούνταν σε 9 Υγειονομικές Περιφέρειες, αυτό δεν εφαρμόστηκε ποτέ και το σύστημα υγείας λειτούργησε με έντονα συγκεντρωτικό χαρακτήρα, χωρίς τελικά να εφαρμοστεί μια από τις βασικές αρχές του, αυτή της αποκέντρωσης.

Ο Ανδρέας Παπανδρέου σε ομιλία του στα Ιωάννινα κατά την επέτειο της Απελευθέρωσης της πόλης, στις 19 Φεβρουαρίου του 1983 υποστήριξε :

«Οι προτεραιότητες για το 1983 είναι η υγεία πρώτη και πάνω απ' όλα. Δεν χρειάζεται ν' αναφερθώ, γιατί γνωρίζετε τον εθνικό φορέα υγείας. Γνωρίζετε για τον εθνικό φορέα του φαρμάκου. Αλλά τώρα μιλώ για κάτι άλλο. Μιλώ για κέντρα υγείας, που θα χτίσουμε σ' όλη την Ελλάδα ξεκινώντας από την ελληνική ύπαιθρο και ελπίζουμε μέσα στο 1983 να έχουμε πάνω από 150 κέντρα υγείας. Και επειδή λαέ των Ιωαννίνων υπήρξαν ερωτηματικά εάν ή όχι θα χτίσουμε το πανεπιστημιακό νοσοκομείο θα ήθελα να σας πω «εδώ και τώρα», πως μέσα στο 1983 θα μπουν τα θεμέλια του πανεπιστημιακού νοσοκομείου. Δεν θα έχει μόνο τα 670 κρεββάτια αλλά θα προβλέπει αύξηση μέχρι περίπου τα 850 με όλους τους σύγχρονους μηχανισμούς, που οι γιατροί χρησιμοποιούν για να δώσουν αποτελεσματική περίθαλψη. Κάθε Έλληνας δικαιούται να έχει την ίδια ιατρική μέριμνα και περίθαλψη. Μπροστά στην υγεία, στη ζωή και το θάνατο είμαστε όλοι ίσοι και αυτό είναι μια αρχή την οποία θα προωθήσει με όλες τις δυνάμεις του το ΠΑΣΟΚ και η Κυβέρνησή του. Ιατρική περίθαλψη σε κάθε Έλληνα. Μαζί θα προχωρήσουμε, μαζί θα πραγματοποιήσουμε το όραμά μας. Η αλλαγή είναι πόθος και πάθος του λαού μας και σας διαβεβαιώνουμε, ότι θα τιμήσουμε το συμβόλαιο τιμής που υπογράψαμε μαζί σας το 1981».

Η πολιτική της κυβέρνησης ΠΑΣΟΚ για την Υγεία την περίοδο 1981-1988 αποτελούνταν από μια σειρά μέτρων που επέφεραν σαρωτικές αλλαγές με κυριότερες:

      Το 1983 ολοκληρώθηκε η επέκταση της ασφαλιστικής αρμοδιότητας του ΙΚΑ σε όλη την Ελλάδα.

      Το 1984 υπογράφηκε η τελική απόφαση για τη σύσταση θέσεων και η προκήρυξη για τους νοσοκομειακούς γιατρούς πλήρους και αποκλειστικής απασχόλησης. (6.500 νοσοκομειακοί γιατροί)

      Δημιουργήθηκαν 166 Κέντρα Υγείας σε όλη την ελληνική επαρχία κόστους 9,7 δις. δρχ. – Παράλληλα έγινε εκσυγχρονισμός των νοσοκομείων.

      Από 1δις 300 εκατ. που είχαν διατεθεί το 1980, το 1984 διατέθηκαν πάνω από 10 δις.

      Αύξηση από 3,4% στο ΑΕΠ που ήταν η δημόσια δαπάνη για την υγεία το 1980 ανήρθε σε 5% το 1984 και σε 7% το 1989

      Αποκέντρωση της παροχής αναβαθμισμένων υπηρεσιών υγείας. Ιδρύθηκαν 3 πανεπιστημιακά νοσοκομεία σε Πάτρα- Γιάννενα- Ηράκλειο.

      Κατασκευή και λειτουργία Νομαρχιακών Νοσοκομείων δυναμικότητας 100-200 κλινών σε Πολύγυρο, Καρδίτσα, Έδεσσα, Κεφαλονιά, Ρέθυμνο, Άμφισσα, Άγ. Νικόλαο, Πτολεμαίδα, Βέροια. Το 1988 ήταν υπό κατασκευή τα αντίστοιχα στο Διδυμότειχο, Μεσολόγγι, Λιβαδειά, Αίγιο, Ελευσίνα και Σητεία, ενώ είχαν ολοκληρωθεί οι μελέτες για τα νοσοκομεία Ξάνθης, Άρτας, Καλαμάτας και Γιαννιτσών.

      Από το 1982 ως το 1989 συστάθηκαν και λειτούργησαν 79 μονάδες Ψυχικής Υγείας – εκτός Ψυχιατρικών Νοσοκομείων, καθώς μέχρι τότε δεν υπήρχε ανάλογη μονάδα στη χώρα.

      Καθιερώθηκε το Εθνικό Συνταγολόγιο για να υποστηρίξει το ΕΣΥ μαζί με την Εθνική Φαρμακοβιομηχανία και την Κρατική Φαρμακαποθήκη.

      Δημιουργήθηκε ο Εθνικός Οργανισμός Φαρμάκων

      Ιδρύθηκε το Εθνικό Κέντρο Άμεσης Βοήθειας

      Θεσπίστηκε με το νόμο 1729/87  το πλαίσιο καταπολέμησης των ναρκωτικών και προωθήθηκαν ειδικά θεραπευτικά προγράμματα.

      Υλοποιήθηκε ειδικό πρόγραμμα διαφώτισης και πρόληψης του AIDS

      Συγκροτήθηκε ειδικό κέντρο ερευνών υγείας-ιδρύθηκε ερευνητικό κέντρο στο Σισμανόγλειο και οι δαπάνες για την ιατρική έρευνα αυξήθηκαν από 157 εκατ. το 1981 σε 3,3 δις το 1989

      Θεσμοθετήθηκε η συμμετοχή των εργαζομένων στα διοικητικά συμβούλια και θεσπίστηκε ενιαίο πλαίσιο οργανισμών λειτουργίας των νοσοκομείων

      Έγιναν νομοθετικές ρυθμίσεις για την εκπαίδευση και μετεκπαίδευση των λειτουργών υγείας και θεσπίστηκε η δημιουργία κεντρικού επιτελικού οργάνου (ΚΕΣΥ) για τη χάραξη της πολιτικής στο χώρο της υγείας.

      Δημιουργήθηκαν πολλά νέα πολυϊατρεία του ΙΚΑ  και εκσυγχρονίστηκαν τα παλαιά.

Ιδρύθηκαν κέντρα σύγχρονης ιατρικής –οδοντιατρικής και ψυχιατρικής περίθαλψης. Δόθηκε έμφαση στην προληπτική ιατρική και προληπτική οδοντιατρική. Καθιερώθηκαν οι ειδικότητες της γναθοχειρουργικής και ορθοδοντικής –αναγνωρίστηκε το επάγγελμα των οδοντοτεχνιτών και λειτούργησαν ειδικές μονάδες και οδοντιατρικά τμήματα στα Κέντρα Υγείας και στο ΙΚΑ

      Καθιερώθηκε ο θεσμός του τηλεφωνικού ραντεβού στο ΙΚΑ

      Δωρεάν ιατροφαρμακευτική περίθαλψή στους αγρότες

      Στο πλαίσιο της Κοινωνικής πολιτική –πρόνοιας ελήφθησαν μέτρα για την περίθαλψη και επαγγελματική αποκατάσταση των αναπήρων.

Σύμφωνα δε με τον Γ. Γεννηματά , σε στοιχεία που έδωσε μιλώντας για το Πενταετές στη Βουλή ως Υπουργός Υγείας, Πρόνοιας και Κοινωνικών Ασφαλίσεων στις 8 Δεκεμβρίου 1984: “οι επενδύσεις για την Υγεία το 1980, που ήταν 1.318.000.000. Για το 1984 ήταν 9 δις. Φέτος, είναι πάνω από 16 δις, 17 δις θαρρώ, μαζί με το ολοκληρωμένο πρόγραμμα για τα Κέντρα Υγείας”.

Ενώ, υποστήριζε ότι: “οι συνεχείς βελτιώσεις και κυρίως οι καινοτομίες, η διόρθωση λαθών ή η αποφυγή νέων και κυρίως η σταθερή και αταλάντευτη γραμμή πλεύσης θα διατηρήσουν και θα αυξάνουν συνεχώς την κοινωνική συνοχή των δυνάμεων που στηρίζουν το Ε.Σ.Υ. Η σωστή ενημέρωση και υγειονομική διαφώτιση και ως ένα βαθμό η ίδια η συμμετοχή στον κοινωνικό έλεγχο μπορούν να μετασχηματίσουν τη συναίνεση και συμπαράσταση σε συμπαράταξη. Τότε η μάχη θα έχει κερδηθεί οριστικά”[1].

Το Εθνικό Σύστημα Υγείας  μπορεί να ιδρύθηκε με συμβιβασμούς και να μην ολοκληρώθηκε όπως προβλεπόταν, συμφωνα με τα όσα μαρτυρεί ένας από τους πρωτεργάτες του ο πρωην Υπουργός Υγείας Παρασκευάς Αυγερινός[2],  σίγουρα όμως απέκτησε την αποδοχή και την εμπιστοσύνη του ελληνικού λαού, παρά τα προβλήματα που παρουσίασε στο περασμα του χρόνου. Αποδεικνύοντας την δυναμική του, την ώρα που ισχυρές χώρες καταρρέουν, ανάγκασε ακόμα και χθεσινούς επιτριτες ή υπέρμαχους των υπηρεσιών του ιδιωτικού τομέα να μιλούν για την ενίσχυσή του.  Αλλαγές είναι βέβαια απαραίτητες. Όμως, στην περίπτωση του Ε.Σ.Υ ταιριάζει αντίστοιχα η ρήση του Ανδρέα Παπανδρέου, όταν το Σεπτέμβριο του 1990 στο δεύτερο Συνεδριο μίλησε για «το παρελθόν και το μέλλον του ΠΑΣΟΚ»: «να μετρηθούμε ξανά με την ίδια μας  την ιστορία, με ειλικρίνεια και τόλμη. Όχι με τη μορφή στατιστικού απολογισμού, μιας παράθεσης μέτρων κι επιτευγμάτων, μιας ζυγαριάς που μικρόψυχα μετρά τα «συν» και τα «πλην». Αλλά με την ψυχή των πολιτικών μας ιδεών των στόχων μας και των επιδιώξεών μας»

---

[1] «Γιώργος Γεννηματάς» Κείμενα από το προσωπικό αρχείο του Έκδ Λιβάνη

[2] Η ΑΛΛΑΓΗ ΤΕΛΕΙΩΣΕ ΝΩΡΙΣ ΤΡΕΙΣ,  ΙΣΤΟΡΙΕΣ ΑΠΟ ΤΗΝ ΠΟΛΙΤΙΚΗ ΜΟΥ ΖΩΗ, ΑΥΓΕΡΙΝΟΣ ΠΑΡΑΣΚΕΥΑΣ Εκδ. ΕΣΤΙΑ