Το ΠΑΣΟΚ και η συμβολή του στον εκδημοκρατισμό των κομμάτων

Το ημερολόγιο έγραφε 8 Φεβρουαρίου 2004 όταν 1.020.145 μέλη και φίλοι του ΠΑΣΟΚ ανταποκρίθηκαν στο κάλεσμα του Γιώργου Παπανδρέου και προσήλθαν να ψηφίσουν, ουσιαστικά να επικυρώσουν αφού δεν υπήρχε άλλος υποψήφιος, την ανάληψη της  προεδρίας του Κινήματος.

Είναι γεγονός ότι με τη  Μεταπολίτευση και την επιστροφή του Ανδρέα Παπανδρέου, ο οποίος οχι μόνο δεν παρέλαβε το κόμμα της Ε.Κ αλλά καινοτόμησε στον κομματικό χώρο δημιουργώντας το πρώτο αστικό μαζικό κόμμα στη σύγχρονη ελληνική πολιτική ιστορία το ΠΑΣΟΚ, μια καινοτομία την οποία το έτερο μεγάλο κόμμα, η ΝΔ , αναγκάστηκε να μιμηθεί. Όμως, η  μαζικοποίηση των ασπκών κομμάτων και η δημιουργία οργάνων για τη λειτουργία τους δεν συνοδεύτηκε από τον εκδημοκρατισμό τους, σε ότι αφορούσε τα πελατειακά χαρακτηριστικά τους. Μάλιστα, μπορούμε να υποστηρίξουμε ότι με τους υλικους και οργανωτικούς πό­ρους που διέθεταν τα κόμματα πήραν διαστάσεις τα φαινό­μενα της ρουσφετολογίας, της πολιτικής δια­φθοράς και των παράνομων κυκλωμάτων μεταξύ ιδιωτών - πολιτικών - δημοσίων υπαλ­λήλων.  Η κομματικοκρατική λογική διείσδυσε σχε­δόν σε όλους τους τομείς της ελληνικής κοινωνίας. Τα κόμματα επέβαλλαν την κομματική λογική τους  σε χώρους που θα έπρεπε να είναι εκτός πολιτικού και κομματικού παιχνιδιού, όπως τον αθλητισμό και την τέχνη ως το πανεπιστήμιο και τα επαγγέλματα.

Πέρασαν 30 χρόνια, το 2004, ώστε η ανάγκη αλ­λαγής και ανανέωσης των κομμάτων και του πολιτικού συστήματος  να βρεθεί στο κέντρο μιάς προεκλογικής αναμέτρησης. Ήταν η εποχή που ο Κώστας Σημίτης, έδωσε το περίφημο «δαχτυλίδι» της διαδοχής στον γιο του ιδρυτή του ΠΑΣΟΚ, Γιώργο Παπανδρέου.

Είχε φτάσει η στιγμή για το ΠΑΣΟΚ, αλλά και έναν ακόμη Παπανδρέου να εισαγάγει την καινοτομία στην πολιτική σκηνη. Ο Γιώργος Παπανδρέου, δεν αρκέστηκε σε αυτό το περίφημο «δαχτυλίδι» και ανακοίνωσε  προσφυγή στη βάση του ΠΑΣΟΚ και επιβεβαίωση της εκλογής του στην ηγεσία από τον κόσμο της παράταξης, κάτι που θα γινόταν για πρώτη φορά στην ιστορία του κόμματος και εν γένει στην πολιτική ζωή του τόπου. Η ιδιαιτερότητα μάλιστα, ήταν ότι το δικαίωμα ψήφου δεν θα είχαν μόνο τα μέλη του ΠΑΣΟΚ, αλλά και οι «φίλοι» του. Ήταν ένας έξυπνος τρόπος για να πάει στις κάλπες κόσμος, που δεν ήθελε να μπει στα μητρώα του κόμματος ως μέλος. Και αυτή η πολιτική καινοτομία υιοθετήθηκε τελικά από τα άλλα κόμματα.

Ο Γιώργος Παπανδρέου σε συνάντευξή του τότε στο openDemocracy είχε υποστηρίξει ότι επιθυμούσε να εκλεγεί όχι μόνο από την Κεντρική Επιτροπή του κόμματος, που ήταν μια αναδρομή σε ένα πιο ιεραρχικό κόμμα, αλλά αμέσως να κάνει την πολιτική πιο συμμετοχική και άμεση. Ιδιαίτερα για το θέμα των μελών και των φίλων διευκρίνισε: "Δεν είχαμε κατηγορία «εγγεγραμμένων υποστηρικτών». Αυτό όμως θέτει αμέσως το ζήτημα: ποιες μορφές σχέσης πρέπει να έχει ένας ψηφοφόρος με τα πολιτικά κόμματα; Θέλαμε να πειραματιστούμε με κάτι νέο. Είπαμε: «Ας δούμε τι θα γίνει αν ανοίξουμε τις κάλπες σε ένα ευρύτερο κοινό». Αυτό θα κινητοποιούσε τον κόσμο; Θα ήθελαν να συμμετάσχουν; Είναι κάτι που θα μπορούσε να λειτουργήσει; Μείναμε ευτυχώς έκπληκτοι. Πάνω από ένα εκατομμύριο ψηφοφόροι συμμετείχαν σε μια χώρα περίπου δέκα εκατομμυρίων. Δεν ήταν σαν να είχα κάποιον που έτρεχε εναντίον μου, αντιθέτως έγινε σχεδόν σαν δημοψήφισμα υπέρ της άμεσης δημοκρατίας. Οι άνθρωποι είπαν ότι θέλουν να μπορούν να συμμετέχουν, και πολλοί σήμερα το αποκαλούν ακριβώς έτσι – δημοψήφισμα. Για εμάς ήταν μια βαθιά στιγμή, και φεύγοντας από αυτό καταλάβαμε ότι πρέπει να κάνουμε σημαντικές αλλαγές για να επιτρέψουμε στους ψηφοφόρους να συμμετέχουν πολύ περισσότερο".

Η όλη διαδικασία παραπέμπτει στη συμμετοχική δημοκρα­τία, την εμβάθυνση της δημοκρατίας ως τη  μόνη  εφικτή και επιθυμητή στρατηγική, αφού στοχεύει στη

ν ενδυνάμωση των δημοκρατικών θεσμών. Σε ότι αφορά τις σχέσεις του κόμματος με την κοινωνία, η έμφαση που η έννοια της συμμετοχικής δημοκρατίας δίνει στην ανάγκη συμμετοχής όλων των μελών της κοι­νωνίας στη λήψη  αποφάσεων οδηγεί σε ένα νέο είδος πολιτικής κινητοποίησης.  

Από το 2004 έως σήμερα έχουν διενεργηθεί αρκετές εσωκομματικές εκλογές για ανάδειξη αρχηγού στο ΠΑΣΟΚ αλλά και στα άλλα κόμματα, τόσο της παραδοσιακής Δεξιάς, αλλά της Αριστεράς. 

Στη σημερινή πολιτική κατάσταση στη χώρα και μέσα στο ρευστό κλίμα της διεθνούς σκηνής, αναρωτιέται κανείς αν έχει πια τη δυνατότητα ένα κόμμα να αποτελέσει φορέα Αλλαγής. Οι πολίτες πια αναζητούν μια νέα σχέση με την εξουσία, θέλουν να είναι πιο αυτόνομοι, πιο σεβαστοί. Επομένως, τα κόμματα οφείλουν μεσα από τις διαδικασίες τους να εξελιχθούν σε χώρους που δίνουν ζωή στις βασικές αξίες και στο είδος των δραστηριοτήτων που θα αντικατοπτρίζουν τις πολύπλευρες ταυτότητες των πολιτών και τις αξίες που διέπουν την καθημερινή ζωή.